Της Μαρί Οφρέ-Περικόν
Συντάκτρια της εφημερίδας «Λα Κρουά» και συγγραφέας, ειδικευμένη σε θέματα παιδαγωγικής
Ποια είναι η φράση που ακούνε συχνότερα τα παιδιά; Το «γρήγορα!», που όπως φαίνεται πήρε τα πρωτεία από το «φρόνιμα!». Η
Μπεατρίς Κοπέρ-Ρουαγιέ, ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια, σημειώνει: «Τους ζητούμε να κάνουν γρήγορα όλη τη μέρα, από την ώρα του πρωινού, αλλά και σιωπηλά καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας. Σε αυτήν την κοινωνία, που τα μετράει όλα με βάση το αποτέλεσμα, η εξοικονόμηση χρόνου θεωρείται πως εξασφαλίζει το μέλλον των παιδιών».
Ποιο είναι όμως το αποτέλεσμα αυτού του αγώνα ενάντια στον χρόνο; «Οι γονείς, θύματα και οι ίδιοι της τρομοκρατίας της αποτελεσματικότητας, εισάγουν και τα παιδιά τους στην κούρσα προς την αριστεία και τις επιδόσεις από την πρώιμη παιδική τους ηλικία. Επιθυμούν να δουν τα παιδιά να προπορεύονται σε όλα: στην καθαριότητα, την ανάγνωση, τη φοίτηση στο σχολείο, ακόμα και στη διατροφή», επιβεβαιώνει η ιατρός-παιδοψυχίατρος
Μαρί Φρανς Λε Ιζέ, που ανησυχεί από το γεγονός ότι το 53% των παιδιών 13–18 μηνών διατρέφονται όπως και οι ενήλικοι. Το φαινόμενο έχει επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών, που πριν τα 3 χρόνια χρειάζονται διατροφή προσαρμοσμένη στην ανωριμότητα της σωματικής τους κατασκευής και του πεπτικού τους συστήματος. Η υπερβολικά απότομη υιοθέτηση των διατροφικών συνηθειών των ενηλίκων, προειδοποιούν οι παιδίατροι, μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά σοβαρές διατροφικές ελλείψεις ή, αντίθετα, να συσσωρεύσει σε υπερβολικές ποσότητες ορισμένες θρεπτικές ουσίες.
Το ιδεώδες παιδί κάνει τα πράγματα «πρόωρα»
Ώστε, λοιπόν, ο ιδεότυπος του τέλειου παιδιού είναι εκείνο που εξαντλεί τις δυνατότητές του, που είναι αυτονομημένο, που τα κάνει όλα «πρόωρα»; «Με τις φίλες μου, που έχουμε παιδιά της ίδιας ηλικίας, κάνουμε όλη την ώρα συγκρίσεις. Έχει καταντήσει κάπως αρρωστημένο! Μου δίνεται συχνά η εντύπωση πως συμπεριφερόμαστε σαν προπονητές πρωταθλητών, που εκτιμούμε ότι στη ζωή θα βγει κερδισμένος όποιος κάτσει, περπατήσει, κάνει ποδήλατο πρώτος. Η παραμικρή καθυστέρηση με γεμίζει άγχος!», υπογραμμίζει η
Ελίζ, μητέρα τριών παιδιών. Φυσικά, αυτού του είδους οι συγκρίσεις δεν έχουν τίποτα το νέο. Αυτό που είναι καινοφανές είναι το άγχος που προκαλούν.
Η βιομηχανία παιχνιδιού και οι διαφημιστές εντόπισαν αμέσως αυτές τις τάσεις. Η ψυχολόγος
Ζιζέλ Ζορζ καυτηριάζει πως «πολλοί γονείς, έμπλεοι καλών προθέσεων, φορτώνουν τα μωρά τους με σούπερ “παιδαγωγικά” παιχνίδια. Υπάρχουν εκδότες που δε διστάζουν να εκμεταλλευτούν την αγωνία των γονιών, προτείνοντας τετράδια ασκήσεων για τις διακοπές, ακόμη και για ηλικίες 2 ή 3 ετών, υποτίθεται για να τα προετοιμάσουν για το σχολείο, “όπως αρμόζει στον σημερινό απαιτητικό κόσμο”». Λες και ξεχάσαμε πως σκοπός του νηπιαγωγείου είναι να μάθει τα παιδιά να συμβιώνουν, να ανακαλύπτουν τον κόσμο, να αναπτυχθούν γλωσσικά, να εκφράζονται· δεξιότητες, δηλαδή, που αποκτώνται κυρίως με το παιχνίδι, τη βόλτα, τη φυσική επικοινωνία.
Το σχολείο έχει πληγεί ιδιαίτερα από τη γενικευμένη φρενίτιδα. Η Μπεατρίς Κοπέρ-Ρουαγιέ παρατηρεί πως αυξάνουν ακατάπαυστα οι γονείς που επιθυμούν «να κερδίσουν χρονιές» στο σχολείο. «Η αλήθεια είναι πως πολυάριθμα παιδιά δίνουν την εντύπωση πως είναι “προχωρημένα σε σχέση με την ηλικία τους”. Αλλά η γνώση δεν πρέπει να συγχέεται με την επίδειξη κάποιων δεξιοτήτων. Ένα παιδί 5 ετών μπορεί να διαβάζει ή να χειρίζεται το ποντίκι του υπολογιστή, χωρίς μολαταύτα αυτό να σημαίνει πως μπορεί να “πηδήξει” δύο τάξεις και να πάει κατευθείαν στη Γ΄ δημοτικού! Η συναισθηματική ανάπτυξη αυτών των παιδιών, π.χ., δε συμβαδίζει κατ’ ανάγκην με όσα ξέρουν. Η σχολική ζωή δεν περιορίζεται στην ανάγνωση και τα μαθήματα».
Η ευχαρίστηση του να είμαστε μαζί δεν είναι προτεραιότητα
Από το νηπιαγωγείο κιόλας ορισμένα παιδιά φορτώνονται με ένα σωρό εξωσχολικές δραστηριότητες: δημιουργική απασχόληση, ζωγραφική, αθλοπαιδιές, μουσική... «Πρόσφατα, σε ένα μάθημα, έπαιζα με ένα μικρό δίχρονο αγόρι όταν η πανικόβλητη, βιαστική μητέρα του μας διέκοψε, μη σεβόμενη ούτε καν ότι το παιδί της διασκέδαζε, γιατί είχαν να πάνε στο... παιδικό γυμναστήριο. Ξέχασε ακόμη και να του βάλει τα παπούτσια του! Η συνεδρία μας βλέπετε τέλειωνε στις 10 και πέντε λεπτά αργότερα άρχιζε το γυμναστήριο. Αναρωτιέμαι πότε έβρισκε χρόνο το παιδάκι να τα χωνέψει όλα αυτά!», σημειώνει η
Άννα Καβαζά, υπεύθυνη ενός κέντρου δημιουργικής απασχόλησης.
Η αλήθεια είναι πως οι απαιτήσεις για γνώσεις έχουν αυξηθεί. Οπότε, αν στις αργίες το παιδί δεν έχει να κάνει τίποτα, οι γονείς του υφίστανται τη λαϊκή κατακραυγή. «Σε κάνουν να νιώθεις λιγάκι λες και παραμελείς το παιδί σου», αναγνωρίζει η Ελίζ.
Πάντως η αλήθεια είναι πως η συνύπαρξη των μεγάλων με τα παιδιά τους δε θεωρείται προτεραιότητα: «Όλες αυτές οι δραστηριότητες απομακρύνουν τα παιδιά από τους γονείς τους, για να τα εντάξουν σε “τεχνητές” κοινωνικές ομάδες. Τα εντάσσουμε σε κάστες για να καταναλώσουν, με κίνδυνο να απομακρυνθούν από την αληθινή ζωή», υπογραμμίζει ο
Λοράν Οτ, διευθυντής σχολείου και καθηγητής φιλοσοφίας. «Όλα αυτά αντανακλούν την πίεση που υφίστανται οι ενήλικες να είναι “καλοί” γονείς», αναλύει η κοινωνιολόγος
Σιλβί Οκτόμπρ.
Πόσο παθολογική είναι, όμως, η πίεση να μεγαλώσουν τα παιδιά όσο το δυνατό γρηγορότερα και να περάσουν «ολοταχώς» στην εφηβεία και μετά στην ενηλικίωση; «Από την ψυχολογία ξέρουμε πως η ανάπτυξη περνάει από πολύ συγκεκριμένα στάδια, τα οποία κάθε παιδί περνάει με τον ρυθμό του, περισσότερο ή λιγότερο εύκολα, ώστε στη συνέχεια, στηριζόμενο στα κεκτημένα, να προχωρήσει παρακάτω και να ωριμάσει και σε άλλους τομείς. Κάθε ηλικία προσφέρεται για συγκεκριμένο τύπο ανακαλύψεων κι εμπειριών. Είναι επομένως λάθος να προσπαθούμε να παρακάμπτουμε στάδια», εξηγεί η Μπεατρίς Κοπέρ-Ρουαγιέ. Πόσο μάλλον που «το πρόωρο (ή το πολύ απότομο) πέρασμα από το ένα στάδιο στο άλλο μπορεί να εξασθενίσει τη φυσική φιλομάθεια του παιδιού, ακόμη και να το καθηλώσει στην ανωριμότητα», επιβεβαιώνει η παιδοψυχίατρος Μαρί Φρανς Λε Ιζέ.
Να απολαύσουμε το παρόν
Από τι έχουν ανάγκη τα «μεγάλα παιδιά» του δημοτικού, που τα καμαρώνουμε για το πόσο αυτόνομα είναι; «Χρειάζεται παιχνίδι —και μετά κι άλλο παιχνίδι! Να όμως που, όπως φαίνεται, τα παιδιά δεν ικανοποιούν αυτήν την ανάγκη τους. Αλάνθαστο σημάδι: οι κατασκευαστές παιχνιδιών ομολογούν πως η πελατεία τους εξαφανίζεται μετά την ηλικία των 6 ή 7 ετών!», συνεχίζει η παιδοψυχίατρος, που υπογραμμίζει την αξία των παραδοσιακών παιχνιδιών στην ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το εννιάχρονο κοριτσάκι που σε μια συνεδρία παραπονιόταν πως «ο μπαμπάς λέει πως είμαι πολύ μεγάλη για να έχω Μπάρμπι στο δωμάτιό μου», πράγμα βέβαια που δεν την απέτρεπε από το να παίζει με τα χνουδωτά ζωάκια του μικρού της αδερφού.
Ας κρατούμε, λοιπόν, στον νου μας πως η επιθυμία να «κερδίσουμε χρόνο» μπορεί να οδηγήσει αρκετά παιδιά που μπαίνουν στην εφηβεία —ιδίως παιδιά που έχουν φορτωθεί από πολύ νωρίς με ευθύνες που δεν άντεχαν— να παλινδρομήσουν στην παιδική ηλικία. Αν ο πήχης τοποθετηθεί υπερβολικά ψηλά, κινδυνεύουμε να κατασπαταλήσουμε το «κεφάλαιο» αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης που έχουμε επενδύσει στο παιδί μας, το οποίο είναι βασικό για τη μελλοντική του χειραφέτηση. «Η αυτοπεποίθηση οικοδομείται στην παιδική ηλικία διαμέσου του καλοπροαίρετου βλέμματος των γονιών του. Αυτό το βλέμμα είναι αποφασιστικής σημασίας για να αντεπεξέλθει το παιδί επιτυχώς στην εφηβεία και να μην υποταγεί άνευ όρων στο βλέμμα των συνομηλίκων του», καταλήγει η Μπεατρίς Κοπέρ-Ρουαγιέ. Αλλά, για να συμβεί αυτό, είναι απαραίτητο να «κόψουμε ταχύτητα», να βρούμε χρόνο να στρέψουμε το βλέμμα στο παιδί μας και να απολαμβάνουμε την κάθε στιγμή μαζί του.
Εξωσχολικές δραστηριότητες
